آناتومی چیست و مطالعه آن در چه علومی کاربرد دارد؟

ه ساختار بدن موجودات زنده آناتومی گفته می­‌شود. Anatomy شاخه‌­ای از زیست‌شناسی و پزشکی است. سابقه­ علم آناتومی به 2000 سال قبل و یونان باستان برمی­‌گردد. می­‌توان آن را به سه حوزه­ وسیع تقسیم کرد: آناتومی انسان، زوتومی یا آناتومی حیوان و فیتوتومی که آناتومی گیاه است.

به مطالعه­ ساختار بدن انسان، آناتومی انسانی می­‌گویند. شناخت آناتومی کلید کسب تجارب بهداشتی و پزشکی است.

کلمه­ آناتومی» برگرفته از کلمه­ یونانی آنا» به معنی بالا» و توم» به معنی برش» است. درگذشته آناتومی از طریق بریدن یا کالبدشکافی بررسی می­‌شد اما امروزه، به کمک تکنولوژی عکس­‌برداری، بدون کالبدشکافی می­‌توان ساختار بدن را مشاهده کرد.

برای مشاهده­ Anatomy دو روش وجود دارد: آناتومی ماکروسکوپی و آناتومی میکروسکوپی.

آناتومی ماکروسکوپی

در پزشکی به مطالعه­ ساختار بیولوژیکی که با چشم غیر مسلح قابل رویت است آناتومی کلان، ماکرو یا توپوگرافیک گفته می‌شود.

بررسی آناتومی کلان شامل کالبدشکافی یا روش­های غیرتهاجمی است. هدف از آن کسب اطلاعات پیرامون ساختارهای بزرگ اندام و سیستم­‌های بدن است.

دانشمند در کالبدشکافی جسد انسان یا حیوان را می­‌شکافد و اندام­‌هایش را بررسی می‌­کند.

می­‌توان برای بررسی اندام­‌های داخلی حیوانات زنده از آندوسکوپی (وارد کردن لوله­ همراه با دوربین به بدن) استفاده کرد. آندوسکوپی از طریق دهان یا مقعد انجام می­‌شود. بنابراین اغلب دستگاه گوارش مورد توجه است.

روش­‌های غیرتهاجمی­‌تر دیگر نیز وجود دارد. مثلا، متخصص می­‌تواند به­‌منظور بررسی عروق حیوان زنده یا انسان رنگ شفاف به بدن وی تزریق کند که در تکنولوژی عکس‌­برداری مانند آنژیوگرافی سیستم گردش خون را قابل رویت می­‌کند.

روش­‌هایی نظیر ام‌­آرآی، سی­تی ­اسکن و اشعه­ ایکس نیز اطلاعات مربوط به داخل بدن را در اختیار ما قرار می‌­دهند.

دانشجویان پزشکی و دندان­پزشکی به­‌عنوان بخشی از کار عملی در آناتومی کلان انسان، عمل کالبدشکافی را انجام می­‌دهند. ممکن است آن­ها جسد انسان را کالبدشکافی کنند.

دانشجویان آناتومی کلان باید سیستم‌­های اصلی بدن را یاد بگیرند.

سیستم­ های بدن انسان

بدن انسان از 11 سیستم تشکیل شده است:

• سیستم پوستی شامل پوست، مو، ناخن و غیره
• سیستم اسکلتی
• سیستم عضلانی
• سیستم لنفاوی
• سیستم تنفسی
• سیستم گوارشی
• سیستم عصبی
• سیستم اندوکرین که کار تنظیم و تولید هورمون را بر عهده دارد
• سیستم قلب و عروق
• سیستم مثانه
• سیستم تناسلی

با این­که این سیستم‌­های اسامی متختلف دارند، همگی در تعامل با یکدیگر هستند. یعنی همراه یکدیگر کار می­‌کنند و به هم وابسته­‌اند.

آناتومی میکروسکوپی

به مطالعه­ سلول­‌ها و بافت­‌های حیوانات، انسان­‌ها و گیاهان که با چشم غیر مسلح قابل رویت نیست آناتومی میکروسکوپی، یا بافت‌­شناسی (هیستولوژی) می­‌گویند.

ما با نگاه کردن به بافت زیر میکروسکوپ می­‌توانیم متوجه ساختار، پیوند و تعامل سلول­‌ها با یکدیگر شویم.

مثلا، اگر فرد دچار سرطان باشد، معاینه­ بافت زیر میکروسکوپ عمل سلول­ها و تاثیر آن روی بافت انسان را نشان می­‌دهد.

در این مرحله برای معاینه­ بافت و سلول از روش­های بافت شناسی مانند تشریح و لکه­‌گذاری استفاده می­‌شود. سپس بافت یا سلول زیر میکروسکوپ الکترون یا نوری مشاهده می­‌شود.

در عمل تشریح، بافت به تکه‌­های بسیار نازک تقسیم می‌­شود تا مورد معاینه قرار بگیرد. رنگ بافت­‌شناسی به ساختار بیولوژیکی، مانند بافت، اضافه می‌­شود تا رنگ قابل رویت باشد و به­‌خصوص درصورتی که ساختار مورد نظر نزدیک به هم باشند، راحت‌­تر تشخیص داده شود.

بافت‌­شناسی برای درک و پیشرفت علم پزشکی، دام­پزشکی، بیولوژی و دیگر جنبه­‌های علمی ضروری است.

ازجمله کاربردهای بافت‌­شناسی می‌­توان به موارد زیر اشاره کرد:

آموزش: از اسلایدهای بافت­‌شناسی در آزمایشگاه استفاده می­‌شود تا دانشجویان به درک بهتری از ریزساختارهای بافت بیولوژیکی دست پیدا کنند.

تشخیص: از بیمار نمونه بافت، یا بیوپسی گرفته و برای بررسی توسط بافت­‌شناس به آزمایشگاه فرستاده می‌­شود.

تحقیقات قانونی: بررسی میکروسکوپی بافت­‌های بیولوژیکی می­‌تواند به­‌طور مثال علت مرگ ناگهانی فرد را توضیح دهد.

کالبدشکافی: درست مانند تحقیقات قانونی، می‌­توان بافت بیولوژیکی فرد یا حیوان مرده را بررسی کرد تا بازرسان بهتر بتوانند علت مرگ را تشخیص دهند.

باستان­‌شناسی: نمونه‌­های بیولوژیکی از مناطق باستانی اطلاعات مفیدی پیرامون رویدادهای تاریخی یا باستانی در اختیار ما قرار می­‌دهد.

هیستوپاتولوژی یا آسیب شناسی بافتی

هیستوتکنیسین­‌ها که تکنیسین هیستولوژی، متخصص هیستولوژی، متخصص زیست­‌پزشکی، متخصص پزشکی یا تکنیسین آزمایشگاه پزشکی نیز نامیده می­‌شوند، در آزمایشگاه بافت­‌شناسی کار می­‌کنند.

این متخصصان با استفاده از مهارت­‌های خاص نمونه بافت­‌های زیستی را که از بیمار، مظنون (درصورتی که آزمایشگاه قانونی باشد) یا اجساد گرفته شده پردازش می­‌کنند. آن­ها به کمک تکنیک­‌های مختلف تکه­‌های کوچکی از بافت را آماده می­‌کنند که بخش نام دارد. سپس تکه­‌های بافت را روی اسلاید قرار می­‌دهند و رنگ بافت‌­شناسی به آن اضافه می‌­کنند. هیستوپاتولوژیست یا پاتولوژیست این اسلایدها را مورد معاینه و بررسی قرار می‌­دهد.

مهارت­‌های بافت‌­شناس باید دقیق و موشکافانه باشد تا نمونه­‌ای که برای معاینه زیر میکروسکوپ در اختیار هیستوپاتولوژیست قرار می­‌دهد بالاترین کیفیت را داشته باشد.

به پزشکی که از دانشکده­ پزشکی فار‌‌غ ­التحصیل شده و سپس در دوره رزیدنتی تخصص پاتولوژی می‌گیرد، پاتولوژیست (آسیب‌شناس) می­‌گویند. فرد باید برای گرفتن تخصص در هر حوزه برنامه­ رزیدنتی را پشت سر بگذارد. این برنامه برای دریافت تخصص پاتولوژی چهار سال است.

آسیب‌­شناس سلول و بافت را معاینه و مشاهدات خود را تفسیر می­‌کند تا او یا دیگران از این اطلاعات برای انتخاب روش درمان بیماری، مشخص کردن نحوه آسیب یا مرگ و غیره استفاده کنند.

هیستوپاتولوژی زیرشاخه­ پاتولوژی است و به مطالعه­ بافت و سلول­‌های بیماری زیر میکروسکوپ اطلاق می­‌شود.

مطالعه­ و تحصیل آناتومی

اکثر مطالعات مربوط به مراقبت‌­های درمانی به آموزش در زمینه­ آناتومی کلان و بافت­‌شناسی احتیاج دارند. پیراپزشک، کارشناس فیزیوتراپی ، کاردرمان، پزشک، متخصص ارتوپد و پروتز و محققان زیستی همگی به دانش Anatomy نیاز دارند